Straattheater

Straattheater in Ieper

Van 7 tot 9 april 2023 gaat in Ieper weer het straattheaterfestival de Gevleugelde Stad door. Internationale artiesten geven er het beste van zichzelf. Straattheater kent een lange geschiedenis en traditie. In de negentiende eeuw verbeeldde Serafijn Vermote dit in twee prachtige schilderijen.

De kunstenaar

Serafijn Vermote werd geboren in Moorsele op 24 april 1788 als zoon van een wever. Hij kan studeren aan de Academie van Kortrijk dankzij zijn werkgever Jacques Goethals-Vercruyssen. Die herkent het talent van de jonge Vermote. Later volgt hij ook lessen in Brugge, Parijs en Ieper. Hij staat vooral bekend voor zijn vele stadszichten, hoewel hij ook portretten en religieuze taferelen schildert. Zijn honderden Gesigten van Vlaanderen zijn veruit het bekendste. Hij tekent ze tussen 1812-1815 in opdracht van Joseph van Huerne. In 1816 krijgt hij de opdracht van Charles Carton de Winnezele om het kasteel ’t Hooghe in Zillebeke te decoreren. In 1832 wordt hij in Kortrijk leraar aan de Academie. Hij blijft er ook wonen tot aan zijn dood in 1837.

Kermis in Ieper

Het Yper Museum heeft twee werken van Serafijn Vermote. Het gaat om twee kermisscènes: ‘Kermis op de Grote Markt’ en ‘Kermis op de Leet’. Beide werken dateren uit 1829 en horen dus samen. Zowel op de Leet als op de Grote Markt was er kermis in die dagen.

Hoewel de titel verwijst naar de scènes op de voorgrond, trekken de gebouwen de aandacht. De bekende Ieperse monumenten zijn prachtig weergegeven. De Sint-Maartenskathedraal, de Lakenhallen en de Grote Markt schitteren. Op de voorgrond zorgen de kermisscènes en het leven van alledag voor de nodige levendigheid. Je ziet talloze details. Op de Grote Markt speelt een draaiorgel. Je kan boeken vanuit een kar kopen of een griezelkabinet bezoeken. Er staat zelfs een voorloper van het moderne reuzenrad!

Op de Leet halen aapjes acrobatische toeren uit op een kar. Onder de toeschouwers zien we voorname heren met hoge hoed en dames in mooie jurken. Maar ook de gewone werkklasse is op de been. Kinderen genieten van het spektakel.

De kermis in de 19^de eeuw

De kermis en het (straat)theater gaan terug op middeleeuwse tradities van kerkelijke processies en jaarmarkten. Processies zijn een feestelijk gebeuren met eten, drinken en vertier. Tijdens de processie wordt vaak het leven van de heilige uitgebeeld. Dit groeit later uit tot theater. Ook bij jaarmarkten - wanneer handelaars samenkomen om te kopen en verkopen - wordt er de nodige randanimatie voorzien.

In de 19^de eeuw ontwikkelt de kermis zich tot een zelfstandig feest. Er komen vaste winkels in dorpen en steden, waardoor de handelaars de kermis minder nodig hebben. De nadruk komt meer op amusement te liggen. Op het schilderij herkennen we enkele activiteiten die ook vandaag nog als typische kermisattracties gelden. Het reuzenrad en een spookhuis vind je nog steeds terug op kermissen. Maar ook theateroptredens, circussen, bioscopen en de dierentuinen vinden allemaal hun oorsprong in de oude kermistraditie.

Acrobatische aapjes

De scène op de Leet roept minder herkenning. Op een huifkar trekken enkele aapjes de aandacht met halsbrekende stunts. Vanaf de 18^de eeuw duiken steeds meer exotische dieren op de kermissen op. Dierentuinen ontstaan later uit deze rondtrekkende initiatieven. Voor veel mensen is de kermis de eerste kennismaking met exotische dieren.

Het Nederlands prentenboek uit 1848 ‘Wat is er op de kermis te zien?’ vertelt over wassen beelden, goochelaars, jongleurs, koordendansers en … apen. De tekst schetst geen positief beeld van het leven als acrobaat-aap.

En die aardige aapjes daar 
Zitten treurig bij elkaâr;
Zijn ze al keurig opgeschikt
En met linten fraai bestrikt,

'k Denk, zij zijn in 't bonte pak
Weinig toch op hun gemak,
Zouden wel, naar allen schijn,
Liever ergens anders zijn.

Slaag en honger vallen zuur:
De aapjes zien tot elke kuur
Zich door slaag en honger dwingen,
Exerceren, dansen, springen,

Raatlen, op den poedel rijden,
Tromlen, met de sabel strijden:
Alles, alles leert men graag
Hun door honger en door slaag.

Aanvankelijk is er weinig aandacht voor het welzijn van de dieren. Toch gaan al in de 19^de eeuw stemmen op voor dierenwelzijn. In België is het wachten tot 1929 voor een eerste wet. Vandaag is de algemene dierenwelzijnswet uit 1986 van kracht. Sinds 2014 is er een algemeen verbod op wilde dieren in het circus. Geen apen meer die acrobatische trucjes uithalen.