De Venetiaanse lantaarn
Momenteel loopt in het Yper Museum de tentoonstelling ‘LOUISE/EDITH. Op handen gedragen’. We tonen 50 werken van de Ieperse kunstenaar Louise De Hem. In deze donkere wintermaanden lichten we er eentje uit: de Venetiaanse lantaarn.
De Venetiaanse lantaarn
De Venetiaanse lantaarn is een van de vele kinderportretten van Louise. Op het doek staat een jong meisje in een prachtige jurk. De ruimte is donker. De jurk en haar gelaat lichten op door de brandende kaars in de Venetiaanse lantaarn in haar handen. Een Venetiaanse lantaarn is een lampion van gekleurd papier waarin een lichtbron wordt geplaatst. Het licht schijnt door het papier en geeft een speciaal effect.
De Venetiaanse lantaarn, circa 1905 (Yper Museum)
Louise De Hem maakt het werk rond 1905. Ze is dan net vanuit Ieper naar Brussel verhuisd en op het toppunt van haar kunnen. Ze stelt op internationale Salons tentoon en krijgt verschillende opdrachten van de rijke burgerij. Dit olieverfschilderij exposeert ze in 1905 op het Salon van Parijs, het belangrijkste Salon van dat moment. In 1906 is het ook in Gent en Antwerpen te bewonderen, later volgen nog Brussel, Namen, Luik, Dresden en nogmaals Antwerpen. Ze presenteert de Venetiaanse lantaarn dus op niet minder dan acht Salons. Bewijs dat het werk zeer in de smaak valt bij het publiek. Ook vandaag is de Venetiaanse lantaarn een publiekslieveling.
Het luminisme
Het licht speelt in de Venetiaanse lantaarn de hoofdrol. Die aandacht voor licht en lichtinval komt terug in veel andere werken van Louise De Hem. In De Zwarte Kat bijvoorbeeld baadt de kamer in het zonlicht door de ramen. Bij het werk Intimiteit zorgt het licht en schaduwspel voor een bijna transcendente sfeer.
Intimiteit, 1901 (Yper Museum)
Louise De Hem is niet de enige kunstenaar die rond 1900 zoveel aandacht geeft aan licht, lichteffecten en de lichtstraling. Tussen 1890-1920 valt dit bij verschillende kunstenaars uit de Belgische scène op. Men gebruikt er de kunsthistorische term luminisme voor. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het impressionisme, gaat het hier niet over een echte beweging met een duidelijk afgebakende groep kunstenaars.
Veel luministische kunstwerken zijn landschappen en buitenzichten die baden in het licht. Er zijn ook veel overeenkomsten met het pointillisme te herkennen. Bij Louise De Hem ontbreken deze twee kenmerken. Het gaat doorgaans om taferelen binnenskamers waarbij het licht ofwel van een kunstmatige lichtbron komt (zoals bij de Venetiaanse lantaarn) ofwel om buitenlicht door de ramen (zoals bij de Zwarte kat). Van het pointillisme is bij Louise De Hem ook weinig te merken. Zij incorporeert het licht en de lichtinval in haar eigen stijl. Een soortgelijke tactiek past ze toe bij andere ‘trends’ uit de kunstwereld: het impressionisme, realisme en japonisme. Telkens zijn er (subtiele) elementen in haar werken terug te vinden, maar nergens trekt ze de stijl volledig door. Dat maakt het moeilijk om haar werk onder één stroming onder te brengen.
De zwarte kat, circa 1902 (Yper Museum)
Het belang van het licht in de tentoonstelling
Ook in de tentoonstelling zelf, speelt licht een cruciale rol. Onze curatoren kozen er bewust voor om de aandacht op de kunstwerken zelf te leggen. De scenografie of het tentoonstellingsontwerp is sober en trekt de aandacht niet naar zich toe. De belichting versterkt dit nog door enkel de schilderijen uit te lichten. Zo nodigen we de bezoekers uit ze rustig en in detail te ervaren, zonder ongewenste afleiding. Ook in het videokunstwerk van hedendaags kunstenaar Edith Dekyndt speelt het spel tussen licht en donker een belangrijke rol.
De Venetiaanse lantaarn in de tentoonstelling LOUISE/EDITH.
De belichting zorgt zo voor een intieme sfeer in de tentoonstelling. Er is echter nog een belangrijke reden om de tentoonstelling donker te houden. Louise De Hem werkte veel met pastel. Haar pasteltekeningen op papier zijn prachtig. We tonen er dan ook verschillende in de tentoonstelling. Maar het gaat om fragiele werken die niet te veel licht verdragen. Om de pastels ook voor toekomstige generaties veilig te bewaren, is het beperken van het licht een belangrijke voorzorgsmaatregel.