Literatuur

Literatuur  

Een aantal insignes hebben linken met verhalen uit de middeleeuwen. Je kan historische personages zoals Aristoteles ontdekken, mythische figuren zoals de wildeman of zeemeermannen komen voor en ook de hoofse literatuur werd uitgebeeld via de insignes. De insignes tonen ons dat de middeleeuwse beeldtaal voor zowel de hoofse als volkse cultuur werd gebruikt. 

Door de kledij herkennen we hier een ridder uit een hoofse roman.

Aristoteles en Phyllis  

Een populair genre in de late middeleeuwen zijn de ‘vrouwenlisten’. De boodschap is duidelijk: zelfs de meest slimme mannen laten zich door wellustige vrouwen in de luren leggen. Je bent dus maar beter op je hoede! Beroemde figuren uit de Klassieke Oudheid zoals Paris, Vergilius en Hercules komen hierin voor. Maar ook Bijbelse figuren zoals David en Salomon laten zich bedotten door listige vrouwen. 

Een van de populairste verhalen is dat van Aristoteles en Phyllis. Dat verhaal gaat terug tot 1200, maar blijft de volledige middeleeuwen lang populair. Het verhaal gaat als volgt. Aristoteles waarschuwt zijn leerling Alexander de Grote dat zijn maîtresse, Phyllis, hem afleidt van zijn studies. Alexander beslist daarop om de affaire stop te zetten. Phyllis zint op wraak. Ze verleidt Aristoteles en krijgt hem zover dat ze hem als rijdier mag gebruiken. Alexander en heel het hof zien Aristoteles in deze vernederende houding. Hij weet zijn reputatie te redden door zijn boodschap te herhalen.  Als hij zelf, als oude wijsgeer, al niet kan weerstaan hoe zou Alexander als jonge man er dan in slagen. 

Aristoteles en Phyllis, Bijbel van Anjou (KU Leuven, GSM Cod.1). 

Het insigne verbeeldt de cruciale fase uit het verhaal: Phyllis op de rug van Aristoteles. Ze heeft zelfs een zweep in haar hand. Er is één groot verschil tussen de verhalen en het insigne. Op het insigne is het geslachtsdeel van Aristoteles duidelijk uitvergroot en zichtbaar tussen zijn benen. Zo expliciet zijn de vertellingen of miniaturen niet. 

Aristoteles en Phyllis

Letterinsignes 

Er bestaan verschillende letterinsignes. De betekenis is moeilijk te achterhalen. Gaat het om de initiaal van de persoon die dit insigne droeg? Of misschien van een geliefde? De meest populaire letter is ongetwijfeld de ‘M’. In de collectie van het Yper Museum alleen al, zijn er vier exemplaren van een gekroonde ‘M’. Het gaat om de ‘M’ van de maagd Maria, een enorm populaire figuur in het middeleeuwse christendom. 

Gekroonde letter M

Maar de ‘M’ kan evengoed een afkorting zijn van ‘Minne’, ofwel (aardse) liefde. Deze dubbele of zelfs dubbelzinnige betekenis van de letter, komt expliciet aan bod in het laatmiddeleeuwse wagenspel ‘Mariken van Nieumeghen’. In dat toneelstuk is de dubbele betekenis van de letter ‘M’ het onderwerp. De duivel ‘Moenen’ vraagt aan ‘Mariken’ om haar naam te veranderen in ‘Maria’. Wanneer ze hier niet mee akkoord gaat, vraagt hij om als ‘M’ of ‘Emmeken’ door het leven te gaan. Hier kan Mariken wel mee leven, want het is de eerste letter van haar naam. De duivel creëert zo bewust verwarring tussen Mariken en de maagd Maria. Wie het insigne met deze letter draagt, zendt waarschijnlijk bewust verwarring over de boodschap.